(TGAG)- An Giang có 8 huyện, 2 thành phố, 1 thị xã và 156 xã, phường, thị trấn. Dân số khoảng 2,2 triệu người, dân tộc thiểu số (Hoa, Khmer, Chăm…) chiếm khoảng 5,19%, trong đó đồng bào dân tộc Chăm có 2.991 hộ, với 14.209 người chiếm tỷ lệ 0,66%, sống chủ yếu ở vùng nông thôn các xã Vĩnh Trường, Đa Phước, Quốc Thái, Nhơn Hội, Khánh Bình (huyện An Phú), Châu Phong (Tân Châu), Khánh Hòa (Châu Phú), Vĩnh Hanh (Châu Thành) và phường Mỹ Long (thành phố Long Xuyên).

Người Chăm An Giang sống quần tụ, đùm bọc lẫn nhau, tập trung theo từng xóm, làng. Đồng bào Chăm sống bằng nghề mua bán, trồng trọt và chăn nuôi dê, bò, chài lưới, dệt vải, thêu đan… Trong thời kỳ công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách đặc biệt quan tâm chăm lo đời sống, phát triển sản xuất, kinh doanh, bảo tồn và phát triển văn hoá của đồng bào Chăm, từ đó tạo động lực cho cộng đồng Chăm tích cực tham gia phát triển kinh tế - xã hội, chấp hành tốt luật pháp; bảo đảm an ninh chính trị, tạo mối quan hệ thân thiện và hợp tác với cộng đồng dân cư trên địa bàn, tình đoàn kết các dân tộc được củng cố. Người Chăm An Giang cộng cư với các dân tộc khác trong tỉnh, nhưng vẫn giữ được nét truyền thống trong tổ chức đời sống cộng đồng, văn hoá lễ hội… Người Chăm An Giang là hậu duệ của người Chăm ở miền trung nước ta; chủ yếu theo đạo Islam, có quan hệ giao lưu văn hóa với đồng bào Chăm ở miền trung và TP. Hồ Chí Minh, có liên hệ với cộng đồng Islam Đông Nam Á.

Theo truyền thống, người Chăm sinh sống tập trung trong các Puk và Paley (tương tự như các xóm, làng của người Việt). An Giang có 9 Paley Chăm là: ParekSabâu (Khánh Bình), Koh Koi (Nhơn Hội), Koh Kakia (Quốc Thái), Pulao Ba (Lama) (Vĩnh Trường), Phũm Soài (Châu Phong), Koh Kapoah (Đa Phước), Mot Churt (Châu Phong), Katampong (Khánh Hoà), Vĩnh Hanh (Châu Thành), Mỹ Long (TP.Long Xuyên).

Trong mỗi Paley có thể có nhiều Puk. Các Puk, Paley có các ông Ahly, Hakêm… đại diện cộng đồng để quản lý trong ngoài xóm làng Chăm. Các ông Ahly và Hakêm được dân làng bầu, phải là người cao tuổi, có uy tín, am hiểu phong tục tập quán, giáo lý Islam, vì mọi người, có lòng vị tha. Đồng thời họ cũng phải là người lao động giỏi, có kinh nghiệm trong sản xuất, gia đình hạnh phúc, con cháu hoà thuận.

Đạo Islam giữ vai trò rất quan trọng trong đời sống đồng bào Chăm An Giang. Hầu như mọi qui định trong cuộc sống cộng đồng đều bị chi phối bởi giáo lý Islam. Tỉnh An Giang có 12 Masjid (thánh đường), 16 surao (tiểu thánh đường). Các thánh đường và tiểu thánh đường là trung tâm tôn giáo và cũng là trung tâm sinh hoạt văn hoá, sinh hoạt cộng đồng của đồng bào Chăm An Giang. Đồng thời thánh đường còn được xem là trung tâm của một “Jamaah”- một đơn vị quản lý tín đồ.

Do đó đã có sự hợp nhất giữa tổ chức tự quản với tổ chức tôn giáo, hình thành các nhóm tự quản Puk và Paley kiêm quản lý surao và Masjid, vừa quản việc hành đạo trong “Jamaah” vừa quản lý các vấn đề trong các Puk và Paley.

Tổ chức tự quản Puk, Paley do dân làng bầu chọn, có nhiệm vụ trông coi về phong tục tập quán, tín ngưỡng, tôn giáo, phân xử những thành viên trong cộng đồng vi phạm Luật tục… Thành viên của “tổ chức tự quản” là những người có uy tín trong tôn giáo, trong các tộc họ, là người am hiểu tập quán, phong tục lễ nghi, tín ngưỡng, tôn giáo của người Chăm.

Người phụ trách “tự quản” Puk là ông Ahly, là người đứng đầu Puk, nếu trong Puk có tiểu thánh đường (surao) thì kiêm luôn việc quản trị tiểu thánh đường.
Các vấn đề nảy sinh trong Puk sẽ được ông Ahly giải quyết. Khi sự việc phức tạp, Ahly khó giải quyết thì sẽ được đưa lên Hakêm.

“Tổ chức tự quản” Paley gồm các thành viên:
- Hakêm: là người đứng đầu Paley, còn gọi là Giáo cả, là người quản trị cao nhất ở thánh đường Islam.
- Naif: là người phụ tá cho Hakêm.
- Ahly: là người đứng đầu các Puk.
 (có thể có thêm thư ký, thủ quỹ…)
- Ngoài ra còn có Haji- những người đã hành hương về thánh địa Mécca giúp việc cho Hakêm, Naif và Ahly.

Cùng với “Tổ chức tự quản” trên ở mỗi thánh đường chính thức thành lập một Ban quản trị thánh đường gồm các thành viên:
- Đứng đầu là Giáo cả: do Hakêm đảm trách, là người quản trị cao nhất ở thánh đường Islam.
- 2 Phó Giáo cả: do Naif đảm trách, là phụ tá cho Hakêm, là người thay mặt Hakêm giải quyết công việc khi Hakêm vắng mặt. Một người phụ trách công tác xã hội, một người phụ trách công tác tôn giáo.
- Ahly: là người phụ trách tiểu thánh đường, giúp việc cho Hakêm.
- Bi-lăk (muszin): người làm nhiệm vụ ngâm những câu kêu gọi tín đồ làm lễ vào trưa ngày thánh lễ Islam (thứ sáu hàng tuần).
- Khotip: giảng giải giáo lý cho tín đồ tại thành đường vào ngày thánh lễ thứ sáu hàng tuần.
- I-mâm: hướng dẫn tín đồ thực hiện nghi thức cầu nguyện vào ngày thánh lễ, thường là nam tín đồ trưởng thành, am hiểu giáo lý, đạo đức gương mẫu.
- Tuôl (Tuan): là giáo viên chăm sóc cho trẻ em người Chăm đọc thánh kinh (mọi tín đồ đều phải biết đọc), phụ trách phổ biến giáo lý cho các môn đệ. Thường là những người có điều kiện đã được học nhiều năm ở các trường Islam ở Mecca.
- Ông Seăk: là người chăm sóc dọn dẹp thánh đường sạch sẽ, được tập thể đồng ý tuyển chọn và được hưởng một số hoa lợi tại thánh đường.

Qua cách tổ chức trên ta thấy, Ban quản trị thánh đường Islam bao gồm các thành viên của “Tổ chức tự quản”. Do đó đã có sự thống nhất giữa quản lý xã hội và quản lý tôn giáo trong đồng bào Chăm An Giang.


Ban quản trị thánh đường có nhiệm vụ quản lý hoạt động trong “Jamaah”, giải quyết các vụ việc trong Paley do các Ahly giải trình lên, hoặc những việc quan trọng vượt quá tầm của Ahly. Ngoài ra Ban quản trị thánh đường còn làm đại diện cho cộng đồng để thực hiện quan hệ đối ngoại với các Paley khác, đồng thời làm đại diện của Paley tiếp xúc, quan hệ với chính quyền địa phương trong việc quản lý xã hội, thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật nhà nước.

Năm 2004, Ban Đại Diện Cộng đồng Hồi giáo tỉnh An Giang được thành lập (mỗi nhiệm kỳ là 5 năm) gồm các đại biểu của các Ban quản trị thánh đường trong tỉnh. Đây là cầu nối vững chắc giữa chính quyền, đoàn thể với đồng bào Chăm theo đạo Islam, đảm bảo cộng đồng Chăm Islam An Giang sống và hành đạo đúng tôn chỉ, mục đích là "Tôn thờ thượng đế ALLAH, tôn kính đức Nabi MUHAMAD và thiên kinh Qur'an; sống và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đoàn kết tôn giáo- dân tộc góp phần làm cho quê hương An Giang ngày càng giàu đẹp, xây dựng bảo vệ Tổ quốc XHCN Việt Nam ngày càng ổn định, phát triển”.

Tổ chức tự quản ở các Puk, Paley đã hoà quyện vào các Ban quản trị thánh đường. Vì vậy vai trò của Ban quản trị thánh đường trong việc duy trì ổn định của cộng đồng Chăm An Giang là rất lớn. Tổ chức này có thể xem là cấp cơ sở của Ban đại diện cộng đồng Islam tỉnh An Giang, cùng với Ban đại diện cộng đồng Islam tỉnh An Giang đồng thời thực hiện hai chức cơ bản là chức năng quản lý tôn giáo và chức năng quản lý xã hội trong cộng đồng Chăm An Giang./.