Xây dựng Đảng

(TGAG)- Trải qua quá trình lãnh đạo cách mạng: Từ khi chưa có chính quyền đến khi trở thành Đảng cầm quyền; từ cầm quyền trong điều kiện có nhiều đảng phái đến khi trở thành một đảng duy nhất cầm quyền; từ lãnh đạo chiến tranh là chủ yếu đến lãnh đạo xây dựng đất nước trong hòa bình. Trong mỗi thời kỳ đó, Đảng đều phải thay đổi phương thức lãnh đạo cho phù hợp với yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng.

Khi chuyển từ kinh tế kế hoạch tập trung quan liêu, bao cấp sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng vừa phải kiên định, năng động, nhạy bén, đồng thời phải có sức đề kháng cao trước những tác động tiêu cực của nó. Cùng với đổi mới kinh tế là đổi mới chính trị với nhiệm vụ trọng tâm là xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa do Đảng lãnh đạo. Đảng lãnh đạo nhằm để phát huy tối đa dân chủ XHCN, đảm bảo toàn bộ quyền lực thuộc về Nhân dân; Nhà nước là công cụ chủ yếu để Đảng lãnh đạo và Nhân dân làm chủ. Đảng lãnh đạo, cầm quyền nhưng Đảng không làm thay công việc của Nhà nước.

Đảng ta là đảng duy nhất cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và xã hội,  chịu trách nhiệm về những quyết định của mình trước nhân dân, dân tộc. Vai trò lãnh đạo, cầm quyền của Đảng đã được Nhân dân thừa nhận, ủy quyền, giao phó và được Hiến định tại Điều 4 của Hiến pháp năm 2013,

Sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước là tất yếu khách quan, là tiền đề và điều kiện để Nhà nước giữ vững tính chất xã hội chủ nghĩa, bản chất của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân của mình. Trong những năm đổi mới, Đảng luôn củng cố, giữ vững vai trò lãnh đạo đối với Nhà nước, nắm chắc vai trò cầm quyền của mình - cầm quyền vì lợi ích của nhân dân. Nội dung chủ yếu sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước là Đảng đề ra đường lối, chủ trương đúng đắn để xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Đảng lãnh đạo Nhà nước thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng thành chính sách, pháp luật của Nhà nước và tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật; tăng cường quản lý cán bộ, đảng viên trong bộ máy Nhà nước; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, vững mạnh; tăng cường kiểm tra tổ chức đảng và đảng viên trong cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức sự nghiệp,  đơn vị thuộc lực lượng vũ trang nhân dân, doanh nghiệp nhà nước trong việc thực hiện các nghị quyết của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

Sự lãnh đạo của Đảng đối với các tổ chức chính trị - xã hội (Mặt trận Tổ quốc, Công đoàn, Đoàn Thanh niên cộng sản, Hội Nông dân, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội Cựu chiến binh) là tất yếu và quan trọng để các tổ chức này hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích, phát huy chức năng giám sát và phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch, vững mạnh.

Trong điều kiện Đảng cầm quyền và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Đảng rất coi trọng phương thức lãnh đạo của Đảng. Hiệu quả lãnh đạo không chỉ phụ thuộc vào nội dung lãnh đạo mà còn phụ thuộc vào phương thức lãnh đạo. Phương thức lãnh đạo là hệ thống những hình thức, biện pháp, cách thức mà chủ thể lãnh đạo là Đảng tác động vào đối tượng lãnh đạo (ở đây là Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội) nhằm thực hiện mục đích của mình. Phương thức lãnh đạo không phải là bất biến mà cũng vận động, biến đổi tùy thuộc vào sự biến đổi của điều kiện khách quan, vào đặc điểm của đối tượng lãnh đạo và năng lực của chủ thể lãnh đạo. Trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, phát triển kinh tế thị trường, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, thực hành dân chủ rộng rãi trong Đảng và ngoài xã hội… thì phương thức lãnh đạo của Đảng không thể không thay đổi so với thời kỳ kháng chiến chống ngoại xâm hoặc thời kỳ còn cơ chế kinh tế tập trung bao cấp trước đây.

Phương thức lãnh đạo của Đảng phải được xác định và xây dựng trên cơ sở khoa học, phù hợp với thực tiễn, luôn biến đổi cho phù hợp với tình hình và điều kiện cách mạng trong thực tế. Điều đó cũng có nghĩa là phương thức lãnh đạo thực chất là khoa học và nghệ thuật lãnh đạo của Đảng.

Trong những năm đổi mới, Đảng nhận thức sâu sắc vai trò, tầm quan trọng của phương thức lãnh đạo và yêu cầu phải đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, mà trọng tâm là đối với Nhà nước. Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng vừa phải bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, vừa phát huy tốt hơn tính chủ động, sáng tạo của các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, vừa tránh bao biện, làm thay, vừa tránh buông lỏng của các tổ chức đảng đối với cơ quan này. Để tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, sau khi chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu bị sụp đổ, Đảng Cộng sản Việt Nam đã quyết định lập ra tổ chức Đảng đoàn trong các cơ quan dân cử (Quốc hội, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, thành phố), và trong các tổ chức chính trị - xã hội như Mặt trận Tổ quốc, Công đoàn, Hội Nông dân, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội Cựu chiến binh; lập ra Ban Cán sự đảng trong các cơ quan hành pháp (chính phủ, các bộ, ngành ở Trung ương, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao. Việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước trong thời gian qua đã mang lại những thành tựu bước đầu quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả lãnh đạo của Đảng đồng thời phát huy tốt hơn vai trò quản lý của Nhà nước theo quy định của pháp luật, đóng góp tích cực vào những thành tựu chung của sự nghiệp đổi mới đất nước.

Là đảng cầm quyền, lại có nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nên phương thức lãnh đạo của Đảng “phải chủ yếu bằng Nhà nước và thông qua Nhà nước”, Đảng lãnh đạo Nhà nước nhưng không bao biện, làm thay Nhà nước. “Đảng lãnh đạo bằng Cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra, giám sát và bằng hành động gương mẫu của đảng viên”. Đảng cầm quyền, nhưng tổ chức đảng và đảng viên phải hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật.

Là đảng cầm quyền, Đảng phải thường xuyên phòng chống các nguy cơ đối với một đảng cầm quyền, nhất là trong điều kiện một đảng duy nhất cầm quyền. Đó là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, độc đoán chuyên quyền, xa dân, mất dân chủ với nhân dân, là những nguy cơ lớn liên quan đến sự sống còn của Đảng, của chế độ xã hội chủ nghĩa.

Đảng lãnh đạo Nhà nước tức là phải lãnh đạo tất cả các nhánh quyền lực: lập pháp, hành pháp, tư pháp và ở mọi cấp, từ trung ương đến địa phương và cơ sở. Đối với Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, “Quyền lực nhà nước là thống nhất; có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân do Đảng lãnh đạo. Quyền lực nhà nước xét cho cùng bắt nguồn từ quyền lực của nhân dân, do nhân dân ủy quyền, nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực. Đảng lãnh đạo Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội rốt cuộc cũng nhằm thực thi quyền lực của nhân dân, quyền làm chủ của nhân dân. “Quyền hành là ở nơi dân” như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần khẳng định

Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội:

- Đảng lãnh đạo bằng cương lĩnh chính trị, đường lối, chủ trương, chính sách; lãnh đạo Nhà nước thể chế hóa cương lĩnh, đường lối, chính sách của Đảng thành Hiến pháp, pháp luật, cụ thể hóa thành các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và tổ chức nhân dân thực hiện có hiệu quả.

- Đảng lãnh đạo bằng định hướng giải quyết các vấn đề trọng đại của quốc kế dân sinh, hoặc các vấn đề cụ thể nhưng có ý nghĩa chính trị quan trọng quan hệ tới các tầng lớp nhân dân đông đảo hoặc quan hệ đến lĩnh vực đối ngoại.

- Đảng lãnh đạo bằng công tác tổ chức và cán bộ, thông qua việc giới thiệu cán bộ đủ tiêu chuẩn để ứng cử hoặc bổ nhiệm vào cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, lãnh đạo xây dựng bộ máy đảng, bộ máy nhà nước, bộ máy các đoàn thể trong sạch, vững mạnh.

- Đảng lãnh đạo bằng các tổ chức đảng trong các cơ quan nhà nước và đoàn thể (đảng đoàn, ban cán sự, đảng ủy) kết hợp chặt chẽ với cá nhân đảng viên hoạt động trong cơ quan nhà nước và đoàn thể theo nguyên tắc tập trung dân chủ và nêu cao vai trò trách nhiệm của đảng viên là người đứng đầu cơ quan, đơn vị.

Tổ chức đảng và đảng viên công tác trong cơ quan nhà nước, đoàn thể phải nghiêm chỉnh chấp hành mọi nghị quyết, chỉ thị của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.

- Đảng lãnh đạo bằng công tác kiểm tra, giám sát hoạt động của bộ máy nhà nước và các đoàn thể thông qua tổ chức đảng, đội ngũ cán bộ, đảng viên, các ban của Đảng, đồng thời lãnh đạo, tổ chức, động viên quần chúng nhân dân kiểm tra, giám sát, phản biện công việc và hoạt động của cơ quan nhà nước, của cán bộ trong bộ máy công quyền, phát hiện mặt tích cực để phát huy, mặt yếu kém để uốn nắn, khắc phục.

- Đảng lãnh đạo bằng công tác tư tưởng - chính trị, bằng sự nêu gương của đảng viên, thông qua việc giáo dục nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức lối sống, phong cách công tác, ý thức trách nhiệm, ý thức tôn trọng pháp luật, tinh thần phục vụ nhân dân của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; đồng thời giáo dục nhân dân chấp hành pháp luật, thực hiện nghiêm các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, tích cực tham gia xây dựng Đảng và Nhà nước.

- Đảng lãnh đạo các tổ chức chính trị - xã hội nhưng không áp đặt mà bằng cơ chế dân chủ, tôn trọng tính tự chủ của các đoàn thể, phù hợp với đặc điểm, chức năng của từng đoàn thể (chẳng hạn lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc thông qua cơ chế hiệp thương dân chủ).

Nhìn lại thời gian vừa qua, Đại hội lần thứ XII đã đánh giá: “Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị tiếp tục được đổi mới. Đã ban hành nhiều quy chế, quy định, quy trình công tác để thực hiện, bảo đảm giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng, đồng thời phát huy vai trò, tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của các tổ chức trong hệ thống chính trị, nhất là vai trò của Nhà nước và Mặt trận Tổ quốc. Việc đổi mới phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương tới cơ sở có bước tiến bộ. Thực hiện chế độ tập thể lãnh đạo đi đôi với phát huy tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của cá nhân, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu. Coi trọng việc phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức đảng, đảng viên, cấp ủy viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội; nói đi đôi với làm. Có những đổi mới trong việc ra nghị quyết, coi trọng việc lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nghị quyết, chỉ thị của Đảng. Tiếp tục cải cách thủ tục hành chính trong Đảng theo hướng giảm bớt thủ tục, giấy tờ, hội họp”.

Tuy nhiên Đại hội còn chỉ ra: “Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội còn chậm, nhất là việc cụ thể hóa phương thức lãnh đạo của Đảng đã được xác định trong Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011; phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước có những nội dung còn lúng túng. Chưa xác định rõ nội dung và phương thức cầm quyền. Chưa thật sự phát huy vai trò của các tổ chức đảng, đảng viên, cấp uỷ viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội; một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa gương mẫu trước nhân dân. Chưa khắc phục được tình trạng ban hành nhiều nghị quyết; một số nghị quyết nội dung thiếu tính khả thi, chưa tính kỹ nguồn lực và điều kiện thực hiện. Chưa thật tập trung lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nghị quyết; một số nghị quyết chậm đi vào cuộc sống. Còn có biểu hiện quan liêu, cửa quyền, chưa thật sự sâu sát thực tế, cơ sở. Tình trạng nói không đi đôi với làm, nói nhiều làm ít chậm được khắc phục”.

Cụ thể như:

+ Còn lúng túng trong nhận thức về phương thức lãnh đạo để chuyển từ nghị quyết, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, của Bộ Chính trị thành luật, nghị quyết của Quốc hội. Nhận thức về mối quan hệ giữa quyền của Quốc hội với tư cách là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất trong việc quyết định những chính sách cơ bản về đối nội và đối ngoại, nhiệm vụ kinh tế - xã hội… với quyền quyết định của Đảng với tư cách là đảng lãnh đạo chính quyền còn nhiều điểm chưa rõ.

+ Thực tế có tình hình chưa phân định rõ quyền lãnh đạo của Đảng đối với quyền quản lý, điều hành của Chính phủ hoặc bộ, ngành. Do đó, không ít trường hợp còn chồng chéo, trùng dẫm lên nhau; vẫn còn tình trạng cấp ủy bao biện làm thay hoặc buông lỏng lãnh đạo đối với hoạt động của chính quyền. Đồng thời có cả tình trạng cơ quan chính quyền vì sợ trách nhiệm và để “an toàn” nên đùn đẩy trách nhiệm cho cấp ủy đảng, thẩm quyền vốn của mình nhưng cứ trình ra xin quyết định của lãnh đạo Đảng.

+ Vẫn còn tình trạng một số cấp ủy can thiệp sâu vào hoạt động nghiệp vụ của cơ quan tư pháp. Sự chỉ đạo của các cấp ủy đảng trong việc xử lý một số vụ án vẫn còn vướng mắc. Trong thực hành quyền công tố, còn để lọt tội phạm, nhất là tội phạm về kinh tế. Vẫn còn tình trạng oan, sai trong điều tra, bắt, giam giữ, truy tố, xét xử.

+ Phương thức tổ chức, phong cách hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội vẫn chưa khắc phục được tình trạng hành chính hóa, phương thức hoạt động chậm được đổi mới nên hiệu quả còn thấp. Chậm ban hành quy định cụ thể về phương thức Đảng lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội; về mối quan hệ công tác giữa các tổ chức trong hệ thống chính trị.

Trong những năm tới đây cần tiếp tục thực hiện yêu cầu đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng theo mục tiêu: Giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo, nâng cao tính khoa học, năng lực và hiệu quả lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và toàn xã hội, sự gắn bó mật thiết giữa Đảng với nhân dân. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước, chất lượng hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội. Phát huy dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân. Tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong Đảng và trong xã hội. Để nước ta phát triển nhanh và bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Cần tập trung hoàn thành các nhiệm vụ chủ yếu như sau: Tiếp tục cụ thể hóa phương thức lãnh đạo của Đảng đã được xác định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) ở tất cả các cấp bằng những quy chế, quy định, quy trình cụ thể.

Quy định rõ hơn Đảng phục vụ nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình; về quyền hạn, trách nhiệm của người đứng đầu và mối quan hệ giữa tập thể cấp ủy, tổ chức đảng với người đứng đầu, bảo đảm thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, đi đôi với phát huy vai trò, trách nhiệm, tính chủ động của người đứng đầu và cơ chế xử lý đối với người đứng đầu khi vi phạm.

Quy định rõ hơn thẩm quyền và trách nhiệm của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cấp ủy và ban thường vụ cấp ủy các cấp. Đẩy mạnh việc phân cấp, phân quyền; có cơ chế để các địa phương phát huy quyền chủ động, sáng tạo, gắn với đề cao trách nhiệm, đồng thời bảo đảm sự lãnh đạo, quản lý thống nhất của Trung ương.

Coi trọng xây dựng văn hóa trong các tổ chức đảng, cơ quan nhà nước, trong hệ thống chính trị mà nội dung quan trọng là tiếp tục đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo trong hệ thống tổ chức của Đảng; đổi mới phương pháp, phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương tới cơ sở, xây dựng phong cách làm việc khoa học, tập thể, dân chủ, gần dân, trọng dân, vì dân, bám sát thực tiễn, nói đi đôi với làm.

Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng việc xây dựng, ban hành nghị quyết của Đảng, luật pháp, chính sách của Nhà nước. Nghị quyết phải thiết thực, ngắn gọn, khả thi; phải tính đến cân đối các nguồn lực và điều kiện bảo đảm triển khai thực hiện có hiệu quả; phân công rõ trách nhiệm tổ chức, cá nhân, thời hạn hoàn thành các nhiệm vụ, giải pháp được ghi trong nghị quyết. Tập trung lãnh đạo, chỉ đạo kiên quyết, dứt điểm việc cụ thể hóa, thể chế hóa, tổ chức thực hiện nghị quyết; thường xuyên kiểm tra, đôn đốc; đổi mới cách thức quán triệt, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nghị quyết, chỉ thị của Đảng, bảo đảm tính hiệu quả. Đẩy mạnh cải cách hành chính trong Đảng, khắc phục những thủ tục rườm rà, bất hợp lý, giảm bớt giấy tờ, giảm mạnh hội họp.

Tiếp tục tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận về đảng cầm quyền, xác định rõ mục đích cầm quyền, phương thức cầm quyền, nội dung cầm quyền, điều kiện cầm quyền./.


Bài 1: Đảng và phương thức lãnh đạo của Đảng.