Từ xa xưa, người Khmer An Giang đã sống theo phum sóc quanh chân núi. Hầu hết người Khmer đều làm ruộng và bò là động vật cày kéo nên được nuôi nấng, chăm sóc rất kỹ.


Tương truyền, có những chiều cày ruộng xong sớm, một số chủ bò cao hứng rủ nhau bắt cặp đua chơi, từ từ trở thành lễ hội.

Còn theo những người già trong làng thì lễ hội này có một nguồn gốc khác. Hằng năm các đôi bò trong phum sóc đều kéo nhau đến cày bừa thí công cho đất của chùa. Sau những buổi cày bừa các đôi bò lại rủ nhau đua. Sư Cả chùa và À cha thấy vậy đứng ra tổ chức và treo giải thưởng là những sợi dây nài khớp bạc hoặc những vòng lục lạc đẹp mắt. Từ đó đua bò trở thành tập quán của người Khmer Bảy Núi vào dịp Tết Đôn-ta hằng năm, khoảng cuối tháng 8 đầu tháng 9 Âm lịch.
Huấn luyện bò để đua cũng là cả quá trình công phu.

Bò đua phải là bò ta, có dáng hình cao ráo, chân cứng, móng chân nhỏ vừa thon thả, gân to, thịt săn chắc… Việc chăm sóc rất kỳ công. Những con bò được chọn đua sẽ được nuôi ở nơi thoáng mát, thức ăn phải là loại cỏ đặc biệt, nước uống phải là nước sạch pha cám, vào mỗi buổi tối phải phụ thêm một mẻ cháo loãng, nhất là gần đến thời gian đua khoảng 1 tuần - đây là thời gian nuôi thúc, nên cho chúng uống sô đa hột gà để có sức khỏe tốt.

Đua bò ở An Giang.
 
Muốn tham gia cuộc đua, bò phải được tuyển chọn từ vòng xã, huyện mới được lên thi đấu giải cấp tỉnh. Ông Ngô Ngọc Tước, Phó Chủ tịch UBND huyện Tịnh Biên cho biết, năm nay, đua bò vùng Bảy Núi lần thứ 18 được nâng lên thành “Lễ hội đua bò Bảy Núi tranh Cúp Truyền hình An Giang 2009”, có sự tham gia của 70 đôi bò của hai huyện Tịnh Biên và Tri Tôn và mở rộng ở các huyện có đồng bào Khmer sinh sống như: Châu Phú, Châu Thành, Thoại Sơn (An Giang).

Những con bò sau nhiều tháng trời được chăm sóc sẽ được cho “ăn vận” đẹp mắt với cặp lục lạc vàng sáng rung reng tiếng nhạc, những cặp sừng nhỏ nhắn được bọc trong bao vải sặc sỡ, kiêu hãnh bước vào trường đua.
 
Trường đua thực ra là một khoảnh ruộng bằng phẳng, chiều dài chừng 200m, ngang 100m, có nước xâm xấp, được xới nhiều lần để tạo độ trơn của bùn, bốn bên có bờ bao và điểm đích có đoạn đường trống để làm độ dừng an toàn cho bò. Nơi xuất phát được cắm 2 cây cờ màu xanh, đỏ mỗi cây cách nhau 5m và tại điểm đích cũng vậy. Đôi bò nào đứng ở vị trí cây cờ màu gì thì điểm đích cũng theo màu của cây cờ đó.
 
Thể thức đua bò là bắt thăm chọn ra từng cặp đấu và được sắp theo thứ tự đôi trước đôi sau. Người ta dùng bừa làm chỗ để “tài xế” đứng điều khiển. Mang tiếng là đua nhưng đua bò không giống như đua ngựa hay đua xe. Cuộc đua gồm hai vòng, vòng một gọi là vòng “hô”; đây là vòng để làm nóng cho bò đi hai vòng quanh trường đua để lấy trớn. Vòng sau gọi là vòng “thả”, khi đến điểm xuất phát, “tài xế” dùng roi kích vào mông bò và bò bắt đầu vận hết sức lực để băng về đích...

Nhiều người thích vòng “thả” vì khi đua nước rút, bò có thể chạy đến 80 - 90 km/giờ) trông rất hấp dẫn. Nhưng theo những người sành điệu, hấp dẫn nhất của đua bò lại chính ở hai vòng “hô”. Tuy các đôi bò chạy chậm, nhưng đó là lúc thể hiện tài năng của “tài xế”. “Tài xế” nào “cứng cựa” điều khiển cho đôi bò của mình làm đôi bò đối thủ hoảng loạn chạy “tạt” ra ngoài vòng đua sẽ đoạt vé vào vòng trong.

Trong quan niệm của người Khmer, đôi bò thắng giải mang đến cho cả phum sóc nhiều niềm vui, may mắn để có một vụ mùa bội thu. Sau khi thắng cuộc, người Khmer không giết, cũng không bán mà gìn giữ cặp bò chiến thắng như một tài sản quý báu của gia đình và phum sóc./.