(TUAG)- Khi đến với làng Chăm, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu, du khách gần xa không chỉ được hòa mình vào vẻ đẹp của những công trình, kiến trúc, thưởng thức những món ăn đặc sắc của đồng bào dân tộc Chăm, mà còn được tìm hiểu nét đẹp văn hóa về nghề dệt thổ cẩm - một nghề truyền thống lâu đời của đồng bào dân tộc Chăm Tân Châu.


Đồng bào dân tộc Chăm, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang sống tập trung ở 3 ấp Phũm Xoài, Châu Giang và Hòa Long trên 4.500 nhân khẩu, 100% người dân theo đạo Hồi giáo Islam. Với đồng bào dân tộc Chăm ở Tân Châu, nghề dệt thổ cẩm là một nghề truyền thống lâu đời, đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn nét đẹp văn hóa đặc trưng. Người Chăm mang theo nghề dệt của dân tộc mình đến vùng đất Tân Châu sinh sống, họ xem nghề như một hành trang quý báu.

Nghề dệt của người Chăm nói chung và nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở Phũm Xoài, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang nói riêng ra đời từ rất sớm và phát triển mạnh mẽ cho đến ngày nay. Theo các cụ cao niên ở đây, nghề phát triển bắt đầu từ khoảng những năm đầu của thế kỉ XIX. Xưa kia, hầu như trong nhà của bất kì người Chăm nào cũng có ít nhất một khung dệt và nghề dệt trở thành công việc mà bất cứ người phụ nữ Chăm nào cũng phải biết. Khi mới 10 - 12 tuổi, thiếu nữ Chăm đã được hướng dẫn những thao tác đơn giản nhất của nghề dệt. Giai đoạn hưng thịnh, nơi đây, có hàng trăm hộ tham gia. Giờ, chỉ còn lại cơ sở dệt thổ cẩm của ông Mohamad. Chú Mohamad - Chủ cở sở Dệt thổ cẩm Chăm truyền thống, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu chia sẻ thêm: “Nghề dệt thổ cẩm người Chăm đến đời tôi là đời thứ ba, được truyền từ đời ông, đời bà, đến đời cha mẹ, rồi tui tiếp thu nghề truyền thống này, thì hiện nay tôi đang phát triển nghề này rộng ra, bằng cách là có liên kết các tour du lịch đưa khách tham quan đến đây trải nghiệm vấn đề dệt thổ cẩm”.


Các sản phẩm dệt thổ cẩm của người Chăm thường xuất hiện trong đời sống hằng ngày của con người nơi đây như trang phục của người phụ nữ với váy, áo, khăn đội đầu; xà rông của nam giới… với màu sắc, hoa văn, họa tiết khác nhau như: sóng nước, vân mây, ô vuông, kẻ sọc, lồng đèn, bông dâu… Đôi khi, họ cũng tiếp thu những kiểu hoa văn mới lạ, đẹp mắt từ nơi khác và kết hợp với kiểu hoa văn truyền thống để làm cho sản phẩm thêm phần sinh động và mới mẻ hơn. Tuy nhiên yếu tố truyền thống vẫn là dòng chảy xuyên suốt trong các sản phẩm. Chính vì vậy, những sản phẩm dệt thổ cẩm của người dân Châu Phong mang đậm bản sắc văn hóa Chăm, vừa có sự mềm mại, duyên dáng, lại vừa thể hiện sự tinh xảo từ cách phối màu, lên bố cục đến đến kỹ thuật dệt, tạo hình hoa văn… Anh Sales - Trưởng ấp Phũm Soài, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu cho biết: “Trong những năm gần đây, làng Nghề thổ cẩm thông qua các công ty lữ hành, cũng như Nhà nước quảng bá mặt hàng của mình được nâng cao hơn, cũng như là sà rông, áo thổ cẩm, khăn choàng tắm, và vải thì hiện nay đa số nói chung là biết nhiều hơn, làm cho sản phẩm của mình đa dạng hơn và phát triển, cũng như người biết và người mua nhiều hơn nữa. Khi mà được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể thì đây là niềm vinh hạnh, vui mừng đối với bà con, của đồng bào dân tộc, mong muốn là cái làng nghề này sẽ phát triển rộng rãi hơn nữa, để bà con có cuộc sống sung túc và vui hơn trước”.
 
Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm có kỹ thuật rất đặc biệt. Khác với kiểu dệt Ikat - dệt xà rông, dệt thổ cẩm phải xen kẽ giữa go nền và go hoa văn. Để xỏ xong go cho một khung dệt, trung bình họ mất khoảng 3 ngày. Họ có thể sử dụng nhiều loại go, go 12, 13, 14… khi go 18 người ta không dùng bằng kẽm mà đan bằng chỉ dùng để dệt tơ cho vải dày, giá thành cao hơn. Ngoài ra, số lượng khung go thay đổi khác nhau tùy từng loại hoa văn như: Dệt thổ cẩm hoa văn dạng bông dâu cần 12 khung go, dạng mắt xích phải có 10 khung go, dạng mắc võng cần 9 khung go, hoa văn con thoi, cánh quạt 8 khung go…

Đặc biệt, khi dệt với nguyên liệu chỉ tơ, sợi khá mảnh và dễ đứt nên người Chăm không dùng sợi go lược kẽm mà thay bằng go lược chỉ sẽ giúp cho sợi chỉ khít hơn, khi dệt sản phẩm sẽ khắc mặt, mịn hơn.

Nhờ kỹ thuật dệt thủ công, với những nguyên liệu là sợi tơ được nhuộm bằng các nguyên liệu tự nhiên làm cho màu sắc trên sản phẩm luôn tươi tắn, bền màu và mang đặc trưng riêng không lẫn với những loại sản phẩm tơ sợi ở nhiều địa phương khác. Theo chia sẻ của ông Mohamad, để làm được khăn hay vải thổ cẩm trải qua 06 công đoạn chính, đầu tiên mình phải có sợi thô, sợi thô ngâm nước qua đêm cho mềm sợi, sau đó, mới đem đi nhuộm màu, rồi phơi khô, sau khi khô đánh ra con suốt, đến công đoạn kế tiếp là làm canh dọc, canh dọc là cái khó nhất trong dệt, người thợ làm phải biết kĩ thuật của nó, như sắp bao nhiêu sợ, màu sắc bao nhiêu, khổ bao nhiêu, chiều dài bao nhiêu.


Nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Chăm ở xã Châu Phong dù không còn hưng thịnh nhưng vẫn được giữ gìn và phát triển bởi những người nặng lòng với giá trị truyền thống. Tiêu biểu là ông Mohamad ở ấp Phũm Soài, chủ cơ sở dệt thổ cẩm Mohamach, đã có gần 50 năm gắn bó với nghề dệt thổ cẩm và đưa các sản phẩm dệt thổ cẩm truyền thống của người Chăm vươn xa. Những người phụ nữ Chăm bằng bàn tay khéo léo của mình đã lưu giữ văn hóa truyền thống của dân tộc qua những sản phẩm thủ công. Bởi, gắn liền với lịch sử phát triển dân tộc Chăm, trang phục truyền thống vừa là biểu hiện bản sắc văn hóa, vừa thể hiện sự tín ngưỡng của dân tộc. Tất cả những sản phẩm làm ra đều do những người thợ khéo tay nhất dệt thành. Dù đã qua bao nhiêu thăng trầm, ở làng nghề thổ cẩm Châu Phong, bản sắc văn hóa của đồng bào Chăm vẫn luôn được gìn giữ.

Khi đến cơ sở dệt thổ cẩm Chăm của ông Mohamad, du khách sẽ cảm nhận được nét đẹp truyền thống kết hợp với hiện đại cùng sự thân thiện, hiếu khách của bà con đồng bào dân tộc Chăm. Cũng tại đây, du khách sẽ được tham quan tìm hiểu nghề dệt thổ cẩm truyền thống, được trở thành những người đồng bào dân tộc Chăm khi khoác lên mình bộ trang phục truyền thống, bên cạnh, còn có những mặt hàng trang sức như vòng, dây chuyền, hoa tai, bông tai, ví, túi xách… cũng được bà con đồng bào Chăm nơi đây làm hết sức công phu và bắt mắt. Chị Salyha, ấp Phũm Soài, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu chia sẻ: “Khi mà được vinh danh của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch thì đối với bản thân tôi là người Chăm ở xã Châu Phong này thì tôi rất là phấn khởi, vui mừng, tại vì các sản phẩm của mình, những cái nghề dệt truyền thống của mình đã được lan tỏa đi khắp mọi nơi, để các anh chị em, hoặc cô chú nước khác, không chỉ nước Việt Nam mình biết về nghề dệt thổ cẩm của người Chăm Châu Phong, An Giang mình, và cũng mong muốn là người phụ nữ Chăm cần sáng tạo và tạo ra nhiều sản phẩm đẹp hơn, để giới thiệu đến các cô chú, anh chị em ở trong nước và ngoài nước”.

Năm 2000, ông Mohamad thành lập cơ sở dệt thổ cẩm truyền thống làng Chăm Châu Phong, huy động thợ làm tại chỗ hoặc gia công tại nhà của người dân. Các sản phẩm sau khi hoàn thiện được trưng bày, bày bán tại cơ sở và xuất khẩu. Bên cạnh khách hàng truyền thống là khách du lịch trong và ngoài tỉnh, cơ sở dệt của ông Mohamad còn được các đại lý thu mua ứng trước 50% nguyên vật liệu như sợi, phụ liệu và thêm nguồn vốn được tích lũy trong gia đình nên cơ sở của gia đình ông luôn có đầu ra ổn định. Các sản phẩm thổ cẩm được trưng bày tại các sự kiện lớn trong nước và các hội chợ, sự kiện xúc tiến du lịch tại địa phương. Đặc biệt, ông đã 2 lần tham gia lễ hội tôn vinh dệt thổ cẩm Việt Nam với quy mô toàn quốc ở Đắk Nông vào năm 2019 và 2020.

Hiện nay, do công nghệ hiện đại nên việc sản xuất thổ cẩm tiện lợi, nhanh chóng hơn, ông Mohamad vẫn giữ nghề dệt truyền thống như một cách giữ gìn những giá trị văn hóa của người Chăm, dù cho sản phẩm có giá thành cao hơn so với dùng máy. Ông Nguyễn Văn To, Phó Chủ tịch UBND xã Châu Phong, thị xã Tân Châu cho biết thêm: “Đối với làng nghề dệt thổ cẩm của đồng bào dân tộc Chăm thì cũng đã hình thành từ bao đời, tạo nên 1 nét đặc trưng, đặc sắc của đồng bào dân tộc, trong thời gian qua, thì được sự quan tâm lãnh đạo các cấp cũng đã hỗ trợ cho làng nghề, cũng như cơ sở Mohamad duy trì, phát triển, để tạo động lực để thu hút khách tham quan, du lịch các nơi về đây. Đồng thời điểm của anh Mohamad này cũng là điểm trọng tâm để phát triển tour du lịch trong thời gian tới, để làm sao phát triển được du lịch dịch vụ, cũng như bảo tồn Làng Nghề này trong thời gian tới được tốt hơn”.


Bên cạnh đó, trong những lần đón tiếp khách tham quan, ngoài giới thiệu sản phẩm, ông Mohamad còn giới thiệu về lịch sử làng nghề, những giá trị đặc trưng về văn hóa, đời sống của cộng đồng dân tộc Chăm ở An Giang đến với du khách. Sự đổi mới, sáng tạo này đã góp phần thu hút du khách ngày một đông đến với làng nghề.

Ngày 06/03/2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 480/QĐ-BVHTTDL về việc công bố danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, theo đó nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở xã Châu Phong, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây là niềm vinh dự, tự hào trong cộng đồng người Chăm ở An Giang. “Khi mà được công nhận rồi, chúng tôi nghĩ rằng nó sẽ lan tỏa ra nhiều hơn nữa những sản phẩm dệt thổ cẩm Chăm ở tỉnh An Giang của mình, thì bản thân tôi cảm thấy là sẽ suy nghĩ hoặc là lấy hết khả năng, công sức mình, tôi nghĩ ra những mẫu mã đẹp hơn nữa, để giới thiệu cho những khách hàng sắp tới đây”. Chú Mohamad - Chủ cơ sở Dệt thổ cẩm Chăm truyền thống, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu chia sẻ thêm.

Trải qua bao thăng trầm, nghề dệt truyền thống Chăm đã giúp những người đầy tâm huyết, tích cực giữ nghề như ông Mohamad có cơ hội phát triển, nâng cao thu nhập và khi nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở xã Châu Phong, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia sẽ là điều kiện và cơ hội để nghề truyền thống này tiếp tục được duy trì, phát triển và trở về thời hoàng kim trước đây, góp phần giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa tiêu biểu của đồng bào dân tộc Chăm Châu Phong, thị xã Tân Châu.